Hannes: Minnumst fórnarlambanna

Prófessor Hannes H. Gissurarson, rannsóknastjóri RNH, flutti fyrirlestur á málstofu í Evrópuþinginu í Brüssel 26. apríl um, hvers vegna minnast ætti fórnarlamba alræðisstefnunnar í Evrópu. Evrópuvettvangur um minningu og samvisku, sem RNH á aðild að, og Brüssel-borg undirbúa nú í sameiningu minnismerki um fórnarlömbin, sem komið verður fyrir á einu torgi borgarinnar, og hefur verið efnt til samkeppni um hugmyndir um það. Hannes kvað engan ágreining um, að minnast ætti fórnarlamba Helfararinnar, eins hræðilegasta viðburðar tuttugustu aldar. Menn vildu sýna fórnarlömbum hennar virðingu og reyna að koma í veg fyrir, að eitthvað sambærilegt endurtaki sig. Enn skorti þó á viljann og áhugann á að minnast á sama hátt fórnarlamba kommúnismans. Auðvitað væri Helförin einstæð í sögu mannkyns, sagði Hannes, en hin kerfisbundna útrýming hugsanlegra eða raunverulegra andstæðinga kommúnismans væri líka einstæð. Nasismi og kommúnismi væru sömu ættar.

Hannes benti í því sambandi á, að alræðisherrarnir Stalín og Maó töpuðu ekki styrjöldum, svo að ódæði þeirra voru ekki dregin fram í dagsljósið í réttarhöldum eins og í Nürnberg. Á sagnfræðingnum hvíldi sú frumskylda að sögn Hannesar að hafa það, sem sannara reyndist. Þar væri niðurstaðan ótvíræð. Þau gögn, sem aðgangur hefði fengist að í kommúnistaríkjunum fyrrverandi, sýndu, að þeir Robert Conquest og Aleksandr Solzhenítsyn hefðu í öllum aðalatriðum haft rétt fyrir sér um glæpsamlegt eðli kommúnismans. Hin fámenna þjóð hans sjálfs uppi á hjara veraldar hefði jafnvel kynnst alræðinu, og sagði Hannes frá afdrifum Veru Hertzsch, barnsmóður Benjamíns Eiríkssonar hagfræðings, og dóttur þeirra, en þær mæðgur létust úr vosbúð í þrælabúðum Stalíns, og örlögum bróður Hennýar Ottósson kjólameistara og fyrrverandi eiginmanns hennar og barnsföður, en þeir voru báðir myrtir í útrýmingarbúðum nasista. Hann lýsti líka stuttlega útgáfu ýmissa bóka á íslensku gegn alræðisstefnunni.

Á sagnfræðingnum hvíldi líka sú skylda, kvað Hannes, að tala fyrir hina þöglu, sem sviptir hefðu verið rétti eða getu til að tala sjálfir. Alræðisherrarnir mættu ekki sofna svefninum langa í fullvissu um, að myrkraverk þeirra hyrfu með þeim úr sögunni. Hannes gerði orð franska sagnfræðingsins Chateaubriands að sínum: „Við hina djúpu þögn undirgefninnar, þar sem ekkert heyrist nema glamrið í hlekkjum þrælsins og hvísl uppljóstrarans, allir skjálfa af ótta við harðstjórann og sami háski er að vera í náðinni hjá honum og vekja óánægju hans, birtist sagnfræðingurinn, sem tryggja á makleg málagjöld fyrir hönd alþýðu manna. Neró dafnaði til einskis, því að Tacitus hafði þegar fæðst í Rómaveldi.“ Þátttaka Hannesar í málstofunni var liður í samstarfsverkefni RNH og ACRE, Evrópusamtaka íhaldsmanna og umbótasinna, um „Evrópu fórnarlambanna“.

Glærur Hannesar í Brüssel