Ráðstefnurit um alræði, nauðungarflutninga og flóttamenn

Evrópuvettvangur minningar og samvisku, Platform of European Memory and Conscience, gaf haustið 2018 út á bók erindi, sem flutt voru á ráðstefnu vettvangsins í Viljandi í Eistlandi 29. júní 2016 um alræði, nauðungarflutninga og flóttamenn, Totalitarianism, Deportation and Emigration. Var bókinni dreift á ársfundi vettvangsins í Bled í Slóveníu í nóvember 2018. Á meðal efnis er erindi rannsóknastjóra RNH, Hannesar H. Gissurarsonar, á ráðstefnunni. Það var um tvo Þjóðverja á Íslandi fyrir stríð, gyðingakonuna Henný Goldstein Ottósson og nasistann Bruno Kress, og hvernig saga þeirra fléttaðist saman á margvíslegan og óvæntan hátt.

Fyrir stríð höfðu Þjóðverjarnir tveir að vísu lítið hvort af öðru að segja, nema hvað heimildarmenn segja, að Kress hafi eins og flestir aðrir þýskir nasistar á Íslandi verið ónotalegur við þá gyðinga, sem hér voru landflótta. Ein óvænt tengsl voru síðan þau, að SS-sveitir Himmlers ráku „rannsóknarstofnunina“ Ahnenerbe, Arfleifðina, sem veitti Kress styrk til málfræðirannsókna, en annað rannsóknarefni stofnunarinnar var höfuðlag gyðinga, og var bróðir Hennýar tekinn til rannsóknar í Auschwitz, þar sem hann var fangi, en myrtur í Natzweiler-fangabúðunum. (Forstöðumaður Ahnenerbe var hengdur fyrir stríðsglæpi.) Fyrri eiginmaður Hennýar og barnsfaðir, Robert Goldstein, og mágkona hennar og bróðursonur voru myrt í Auschwitz.

Kress tekur við heiðursdoktorstitli á 75 ára afmæli Háskólans 1986.

Eftir stríð lágu leiðir þeirra Hennýar og Brunos Kress aftur saman vorið 1958. Þá var hann orðinn kommúnisti og bjó í Austur-Þýskalandi, en var boðinn í sextugsafmæli Brynjólfs Bjarnasonar í Skíðaskálanum í Hveradölum. Þar sá Henný hann og rak upp stór augu. Varð nokkur þytur af í veislunni, en málið var um hríð þaggað niður. Kress hafði þá nýlega orðið forstöðumaður Norrænu stofnunarinnar í Greifswald-háskóla, eftir að aðrir fræðimenn höfðu ekki treyst sér til að hlýða kommúnistastjórninni í einu og öllu og flúið yfir til Vestur-Þýskalands. Kress varð heiðursdoktor frá Háskóla Íslands á 75 ára afmælinu 1986. Ráðstefnuritið er tiltækt í Þjóðarbókhlöðunni.